Το αποχετευτικό σύστημα στο Βυζάντιο

Μια συγκριτική ανάλυση με τις εξελίξεις της τεχνητής νοημοσύνης.

Λαζαρίδης Ιωάννης, Κωνσταντίνος Κατακουζηνός et al.

Υποτιμημένο θέμα το αποχετευτικό σύστημα στο Βυζάντιο. Πάντα ήθελα να γράψω κάτι που να το αφορά, κυρίως διότι η γνωστή τηλεοπτική σειρά το έκανε σα τίτλο να ενσαρκώνει κάθε έννοια συντήρησης, βαρεμάρας, στεγνότητας ενδιαφέροντος και αντι-ιντελλεκτσουαλισμού.

Η Κωνσταντινούπολη κληρονόμησε και επέκτεινε το εξελιγμένο ρωμαϊκό σύστημα αποχέτευσης, το οποίο αποτελούσε αναπόσπαστο τμήμα της αστικής υποδομής. Το σύστημα βασιζόταν σε ένα πολύπλοκο δίκτυο υπόγειων αγωγών που διοχέτευαν τα απόβλητα έξω από την πόλη μέσω καμαρόσκεπων συλλεκτήρων. Οι αρχαιολογικές έρευνες έχουν αποκαλύψει ότι αυτοί οι συλλεκτήρες ήταν κατασκευασμένοι με τεχνική ακρίβεια που επέτρεπε τη διαχείριση τόσο των λυμάτων όσο και των όμβριων υδάτων.(1,2)

Τα βυζαντινά αποχετευτικά συστήματα κατασκευάζονταν χρησιμοποιώντας τεχνικές που συνδύαζαν την παραδοσιακή ρωμαϊκή τεχνολογία με καινοτόμες λύσεις. Οι τοίχοι των αποχετευτικών αγωγών επενδύονταν με υδραυλικό κονίαμα (opus signinum) που εξασφάλιζε την στεγανότητα, ενώ τα δάπεδα κατασκευάζονταν από λιθόπλακες ή κεραμικά πλακίδια. Οι γωνίες των αγωγών είχαν λοξοτομημένη μορφή για τη μείωση της πίεσης, τεχνική λεπτομέρεια που καταδεικνύει την εμβάθυνση των κατασκευαστών στις υδραυλικές αρχές.(3,4,5)

Τα δημόσια λουτρά αποτελούσαν κεντρικό στοιχείο της βυζαντινής αστικής ζωής και συνδεόταν άμεσα με το αποχετευτικό σύστημα. Η παραδοσιακή ρωμαϊκή κουλτούρα λουτρών διατηρήθηκε στο Βυζάντιο, με τα λουτρά να λειτουργούν τόσο ως χώροι κοινωνικής συναναστροφής όσο και ως κέντρα δημόσιας υγιεινής. Τα θερμά λουτρά (thermae) διέθεταν εξελιγμένα συστήματα υποδαπέδιας θέρμανσης (hypocaustum) και άμεση σύνδεση με τους αποχετευτικούς αγωγούς.(5,6)

Οι αρχαιολογικές έρευνες έχουν αποκαλύψει την ύπαρξη ιδιωτικών τουαλετών σε αρκετές βυζαντινές κατοικίες, οι οποίες συνδέονταν με το κεντρικό δίκτυο μέσω κεραμικών αγωγών. Αυτές οι εγκαταστάσεις περιλάμβαναν συστήματα έκπλυσης με νερό και άμεση διοχέτευση στους κεντρικούς συλλεκτήρες. Η ύπαρξη τέτοιων εγκαταστάσεων στις ιδιωτικές κατοικίες αποτελεί ένδειξη του υψηλού επιπέδου αστικής ανάπτυξης που είχε επιτευχθεί.(5,6)

Από τότε πέρασαν πολλά χρόνια και τα μεγάλα έργα έχουν εντελώς διαφορετική μορφή. Η πλειοψηφία των τεχνολογικών ειδήσεων αφορά επενδύσεις σε big data, data centers και τεχνητής νοημοσύνης. Δυστυχώς όμως υπάρχουν κάποιες παράλληλες που μπορούν να τραβηχτούν. Τότε όπως και τώρα υπήρχε μια πολύ ισχυρή γραφειοκρατία. Ένα project στο Βυζάντιο χρειαζόταν τη βούλα των αρχών τόσο κοσμικών όσο και θρησκευτικών και θα έπρεπε να έχει μια καλή δικαιολογία για να γίνει αποδεκτό από τη συντηρητική κοινή γνώμη.

Και τα αποχετευτικά συστήματα, κατανεμημένα big data networks και data centers είναι κατα μια εννοια. Αν μπορείς να εξάγεις συμπεράσματα από κάτι είναι data. Χρειάστηκε πολλές εργατοώρες, εξειδικευμένο προσωπικό και την καχυποψία της κοινής γνώμης για να γίνουν και τα αποχετευτικά και τα data συστήματα. Εκείνος που αποπειράται ν’ ασχοληθεί γενναία με τη καινοτομία βρίσκεται αντιμέτωπος με ένα σύστημα δευτεροβάθμιας ταλάντωσης με απόσβεση και διέγερση. Το έμπειρο μάτι που έχει το “systems thinking” στο μυαλό του εκτός απ’ το προφίλ του μπορεί να δει τη σύνθετη μορφή του “damper”. Είναι οι δυσκολίες του εγχειρήματος καθαυτού μαζί με τις κοινωνικές αντιστάσεις.

Εκεί που πας όμως να κατηγορήσεις τη κοινή γνώμη ως συντηρητική, παλιομοδίτικη και όλα τα συναφή, βγαίνει κάπου η χρησιμότητα του “παλιού καλού” και σε εκθέτει σχεδόν ως αμαρτωλό που δε τίμησε πατέρα και μητέρα. Πόσο διαφορετική είναι η εικονομαχία με τη δυσαρέσκεια στη παραγωγή εικόνων με ΑΙ; Πόσο μακριά είναι η μυστικότητα του υγρού πυρός με τον corporate patented code; Πόσο ξένη και περίεργη ήταν η συμπεριφορά του Κωνσταντίνου Κατακουζηνού ν’ αποστειρώνει επιφάνειες μετά τον COVID-19;

Στην εξελικτική βιολογία, τα ήθη έθιμα και παράδοση έχουν πιο σαφή και καθορισμένο ρόλο. Αφορούν πρακτικές επιβίωσης. Κάπου κάπως κάποτε ο προστατευτισμός, η υπερβολική αποστείρωση , η εσωστρεφής κι επιφυλακτική κοινωνία βοήθησε έναν πρόγονο να επιβιώσει σε συνθήκες που οι γύρω του δε τα κατάφεραν.

Όλο και περισσότερα ακούγονται για την υποκατάσταση της ανθρώπινης ευφυίας με τεχνητή, οι επιπτώσεις της κατάχρησης και οι φόβοι για την ανθρωπότητα. Παρόλο που δεν έχω καμία όρεξη να κοντραριστώ με great minds of today, δε πιστεύω ούτε σε artificial general intelligence ούτε σε δυστοπικά μέλλοντα τύπου idiocracy ή WALL-E.

Χρησιμοποιώ ΑΙ για τον κώδικα χωρίς καμία ντροπή. Για μένα απλά έγινε μια πιο αποδοτική διαδικασία απ’ το stackoverflow. Συνοδεύω τις δημοσιεύσεις μου με AI generated content. Μπορεί να είναι ένα diffusion βασισμένο σε training data αλλά κατά βάση είναι ένα τσουβάλι weights and bias. Δεν ανησυχώ ιδιαίτερα για τα προσωπικά μου δεδομένα, τα σώψυχα μου κυκλοφορούν σαν marketing preferences, training data, sentiment analysis results εδώ και πάρα πολύ καιρό. Εκεί που φοβάμαι είναι ανθρώπους που είναι ευαίσθητοι στην επιβεβαίωση και ένα μοντέλο με πηγαία τάση να εξυπηρετήσει θα τους πει ότι έχουν δίκιο για τα πάντα.

Έτυχε και σε προσωπικό επίπεδο και από αφηγήσεις ν’ ακούσω περιστατικά που χρήστες LLM με προκλήσεις στο πεδίο της ψυχικής υγείας, μέσω συζητήσεων με LLM να βρέθηκαν μακρύτερα απ’ το υγειές λόγω feedback επιβεβαίωσης. Μάλλον λοιπόν χρειάζεται πριν σκάψουμε βαθύτερα το “Intelligence” κομμάτι να δώσουμε λίγο προσοχή στο γνωσιακό, το λογικό και το επιχειρηματολογικό διότι για τους συνανθρώπους μας με προκλήσεις το ΑΙ σήμερα μοιάζει ήδη με AGI που θα τους σπρώξει στο δρόμο του προσωπικού τους confirmation bias.

Βιβλιογραφία

1. PICKETT, JORDAN. “Water and Empire in the De Aedificiis of Procopius.” Dumbarton Oaks Papers 71 (2017): 95–126. https://www.jstor.org/stable/26497747.

2. De Feo, Giovanni, George Antoniou, Hilal Franz Fardin, Fatma El-Gohary, Xiao Yun Zheng, Ieva Reklaityte, David Butler, Stavros Yannopoulos, and Andreas N. Angelakis. 2014. "The Historical Development of Sewers Worldwide" Sustainability 6, no. 6: 3936-3974. https://doi.org/10.3390/su6063936

3. https://istanbul.com/el/city-life/istanbul-underground-city

4. Κολτσίδα-Μακρή, Ιωάννα (1982). «Μολυβδόβουλο «Ρενδακίου»». Αρχαιολογικά Ανάλεκτα εξ Αθηνών 15 (1): 101-113

5. Bogdanović Jelena , «Κινστέρνες»,
   Encyclopaedia of the Hellenic World, Constantinople
   URL: \<http://www.ehw.gr/l.aspx?id=12428>

6. Kontogeorgopoulou, Chrysoula. L’Attique pendant la pèriode paléochrétienne et byzantine: (324–1204). PhD diss., National and Kapodistrian University of Athens, 2011. http://hdl.handle.net/10442/hedi/23458. https://doi.org/10.12681/eadd/23458.